Tak, w Chorwacji są tłumy. I dzięki Bogu, że są.
28 października, 2025Hum, najmniejsze miasto na świecie, położone jest na wzgórzu pośród istryjskiego krasu i ma zaledwie około pięćdziesięciu mieszkańców według spisu z 2021 roku (1). Choć zajmuje powierzchnię zaledwie kilku tysięcy metrów kwadratowych, ten średniowieczny klejnot posiada wszystkie elementy prawdziwego miasta – od bram miejskich i murów obronnych po własne wybory burmistrza. Mimo niewielkich rozmiarów Hum skrywa bogatą historię, dziedzictwo kulturowe i pewien niespodziewany sekret: humska biska, tradycyjna rakija sporządzana z jemioły i ziół leczniczych.
Wielu odwiedzających jest zaskoczonych faktem, że tak mała osada ma oficjalny status miasta. Hum został bowiem historycznie założony jako twierdza i przez wieki zachował swoją strukturę w obrębie wczesnośredniowiecznych murów(1). Dziedzictwo głagolickie, unikatowe freski i wybór burmistrza „leto dan” każdego roku potwierdzają, że wartość kulturowa często przewyższa sam rozmiar. Poniżej przeczytacie, dlaczego Hum zdobył tytuł Najmniejsze miasto w Europie i dlaczego powinien znaleźć się na trasie waszej podróży po Istrii.
Dlaczego Hum nazywa się najmniejszym miastem na świecie
Jak duży jest Hum?
Fizycznie Hum zajmuje wyjątkowo małą przestrzeń. Mury otaczają obszar około 100 metrów długości i 35 metrów szerokości(2), co stanowi mniej niż 3,5 tysiąca metrów kwadratowych w obrębie murów. Zachodnią część miasta tworzą dobrze zachowane mury obronne, podczas gdy po pozostałych stronach domy są dosłownie wbudowane w bastiony(1). W tym kamiennym otoczeniu znajdują się tylko dwa brukowane przejścia, około dwudziestu domów, loggia miejska i dzwonnica z 1552 roku(1).
Ta ściśle określona granica jest chroniona od ponad dziewięciu stuleci – od XI wieku nie powstał żaden nowy budynek poza murami(2). Dlatego wielu uważa Hum za miejski wehikuł czasu, który w kilku krokach pozwala zajrzeć w wielowarstwową przeszłość Istrii.
Co czyni go miastem, a nie wsią?
W większości krajów miasta definiuje się wielkością i liczbą mieszkańców, jednak w średniowiecznej Istrii status miasta nadawano na podstawie praw i infrastruktury(3). Hum miał własne mury miejskie, bramy, dzwonnicę, kościół parafialny i loggię, dlatego otrzymał status miasta mimo niewielkiej liczby mieszkańców(2). Tę tradycję administracyjnej samodzielności zachowuje do dziś: co roku w czerwcu mężczyźni z parafii zbierają się w loggii miejskiej i wybierają burmistrza „na leto dan”, nacinając głosy na drewnianej pałce zwanej raboš(5). Zwyczaj ten, odnowiony w 1977 roku, uważany jest za jedną z najstarszych tradycji demokratycznych w Europie i potwierdza, że Hum nie jest wsią, lecz miastem z własnymi instytucjami.
Ludność i porównanie powierzchni
Spis ludności z 2021 roku odnotowuje 52 mieszkańców(1), co stanowi znaczący wzrost w porównaniu z 17 mieszkańcami w 2001 i 30 w 2011 roku(4). Struktura demograficzna jest zrównoważona: 13 mieszkańców poniżej 15 lat, 24 w wieku produkcyjnym i 15 powyżej 65 lat(4). Gęstość zaludnienia wynosi około 4 osoby na kilometr kwadratowy – dramatycznie mniej niż kilka tysięcy mieszkańców na km² w większych miastach, takich jak Zagrzeb(3). Takie liczby czynią Hum niemal niewiarygodnym, a jednocześnie podkreślają jego atrakcyjność jako spokojnego i autentycznego celu podróży.
Spacer przez historię Humu
Pierwsza wzmianka 1102.
Hum po raz pierwszy wspomina się w 1102 roku w darowiźnie margrabiego Ulryka II, gdzie figuruje jako „Hulm”(1). Nazwa prawdopodobnie wywodzi się od włoskiego słowa colmo (szczyt) i na przestrzeni wieków ewoluowała do dzisiejszej formy. Ta wczesna wzmianka czyni Hum jednym z najstarszych nieprzerwanie zamieszkanych miast w regionie.
Średniowieczne fortyfikacje i architektura
Osada rozwinęła się wokół zamku z XI wieku(1). W XI i XII stuleciu wzniesiono masywne mury obronne, które przetrwały do dziś(1). Szczególność Humu polega na tym, że domy z trzech stron są wbudowane w mury – praktyczne rozwiązanie, które chroniło mieszkańców i oszczędzało przestrzeń(2). Po stronie zachodniej mury stoją samodzielnie, a cały kompleks rozplanowano wzdłuż dwóch równoległych ulic(1). Nad miastem wznosi się 22-metrowa dzwonnica, wzniesiona w 1552 roku(1), a bramy miejskie uzyskały obecny wygląd w 1562 roku(2).
W najwyższej części miasta, gdzie niegdyś znajdował się zamek, dziś stoi kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z 1802 roku(1). Kościół ma klasycystyczną fasadę i jest bogato zdobiony srebrnymi oraz pozłacanymi paramentami liturgicznymi(2). Na cmentarzu poza murami znajduje się romańska kaplica św. Hieronima (XII w.) z unikalnymi freskami w stylu bizantyjskim(1).
Role państwa Franków i Wenecji
Ze względu na strategiczne położenie Hum na przestrzeni wieków zmieniał władców. Po państwie Franków przejęli go lokalni chorwaccy możnowładcy, a następnie patriarchowie akwilejscy(1). W 1412 roku Wenecja zdobyła Hum i utrzymała go pod swoją administracją przez niemal cztery stulecia(1). W okresie weneckim miasto zyskało elementy dekoracyjne charakterystyczne dla architektury weneckiej. Po upadku Republiki Weneckiej w 1797 roku Hum przeszedł pod panowanie austriackie, a następnie stał się częścią współczesnej Chorwacji.
Ukryte skarby kultury w Humie
Aleja głagolitów i jej pomniki
Jedną z największych atrakcji kulturalnych jest Aleja głagolitów – siedmiokilometrowa droga łącząca Roč i Hum. Akademik Josip Bratulić zaprojektował to „muzeum pod gołym niebem”, a rzeźbiarz Želimir Janeš zrealizował 11 monumentalnych pomników w latach 1977– 1985(2). Każdy pomnik celebruje głagolicę, najstarsze pismo słowiańskie, i przedstawia ważne osoby oraz wydarzenia z historii Chorwacji: Kolumnę Sejmu Čakavskiego, Stół Cyryla i Metodego, Punkt widokowy Grzegorza z Ninu oraz Bramę Humu jako punkt końcowy(3). Przejście tą aleją oferuje unikalne połączenie historii, sztuki i natury.
Freski św. Hieronima
Na cmentarzu poza murami znajduje się romański kościół św. Hieronima z XII wieku(1). W jego wnętrzu zachowały się rzadkie freski przedstawiające Motywy Ostatniej Wieczerzy, zdjęcia z krzyża i złożenia Chrystusa do grobu(2). Na ścianach wyryto także około 40 głagolickich graffiti, w tym słynne graffito z Humu(1), co potwierdza znaczenie miasta jako ośrodka wczesnochorwackiej piśmienności.
Kościół parafialny Wniebowzięcia Maryi
Barokowy kościół parafialny z 1802 roku(1) z pięcioma marmurowymi ołtarzami przechowuje cenne przedmioty liturgiczne oraz obraz włoskiego malarza Baldessara d’Anny z 1600 roku(2). Kościół łączy elementy późnogotyckie, renesansowe i barokowe, co czyni go osobliwym zabytkiem architektury sakralnej.
Loggia miejska i coroczny wybór burmistrza
Hum słynie z wyjątkowej tradycji demokratycznej. Co roku w Dniu Humu, w drugą sobotę czerwca, mieszkańcy zbierają się przed loggią miejską, aby wybrać nowego burmistrza(5). Głosuje się tak, że każdy wyborca nacina swój głos na drewnianej pałce (raboš), a suma nacięć wyłania zwycięzcę(5). Ten zwyczaj, udokumentowany w archiwach i odnowiony w 1977 roku, jest symbolem autonomii i solidarności wspólnoty.
Lapidarium i napisy głagolickie
Hum był jednym z głównych ośrodków piśmiennictwa głagolickiego do początku XIX wieku. Lapidarium w centrum miasta prezentuje trzy kamienne napisy w głagolicy(2). Oprócz nich istnieje jeszcze osiem znanych napisów głagolickich na papierze, dzwonach i płytach kamiennych(1). Te zabytki świadczą o wysokim poziomie kultury i piśmienności, jaki to małe miasto utrzymywało na przestrzeni stuleci.
Tajemnica humskiej biski
Czym jest biska i jak się ją przygotowuje?
Biska to tradycyjna istryjska rakija , która powstaje z domowej komowicy, białej jemioły i czterech rodzajów ziół leczniczych (2). Mieszanie składników i wielomiesięczna maceracja daje bursztynowy trunek o bogatym smaku. W Humie przepis przechowuje się od pokoleń i przekazuje ustnie.
Celtyckie pochodzenie przepisu
Według przekazu, przepis na biskę liczy około 2 000 lat i wywodzi się od druidów celtyckich(2). Celtowie uważali białą jemiołę za roślinę świętą i wykorzystywali ją w rytuałach do przygotowywania napojów, które dodają siły, odwagi i zdrowia(2). Ta głęboka nić historyczna łączy humskie destylaty z dawnymi wierzeniami i nadaje im szczególną aurę.
Właściwości lecznicze i znaczenie kulturowe
Biska, oprócz roli aperitifu, stosowana jest także jako naturalny środek na miażdżycę i regulację ciśnienia krwi(2). W 2005 roku Hum ogłoszono „Miastem biski”(2), co potwierdza znaczenie tej rakii dla lokalnej tożsamości. Oryginalny przepis zachował proboszcz Josip Vidal, znany zielarz, dzięki czemu biska stała się symbolem tradycji i wspólnoty.
Gdzie spróbować autentycznej biski
Autentycznej humskiej biski możecie spróbować w restauracji Humska konoba, gdzie goście mogą nalać sobie rakii prosto z drewnianych beczek(2). Każdego października w Humie odbywa się Przegląd istryjskich rakij, festiwal rakii, na którym prezentowane są destylaty z całej Istrii. Odwiedzający mogą spróbować biski, miodówki (medovača), rudy, dziurawca i wielu innych aromatyzowanych rakij(2) oraz cieszyć się wesołymi spotkaniami na placu(6).
Podsumowanie
Hum, mimo skromnych rozmiarów, oferuje niezwykle bogate doświadczenie. Najmniejsze miasto na świecie nie jest tylko turystyczną ciekawostką, lecz żywym świadectwem chorwackiej historii i tradycji. Średniowieczne mury, napisy głagolickie, wybory burmistrza i legenda o bisce tworzą atmosferę, która zachwyca każdego odwiedzającego. Miłośnicy historii docenią dobrze zachowaną architekturę i zabytki, a smakosze mogą odkryć smaki Istrii dzięki bisce, maneštrze i fužom.
Jeśli chcecie doświadczyć autentycznej Istrii i pospacerować ulicami, na których czas się zatrzymał, Hum jest idealnym celem. Poświęćcie czas na wizytę w Alei głagolitów, skosztowanie humskiej biski i udział w wyjątkowych tradycjach. Znajdźcie nocleg w Humie lub okolicy i zanurzcie się w najcichszą opowieść, jaką ma do opowiedzenia Chorwacja. Ten ukryty klejnot dowodzi, że rozmiar nie przesądza o wielkości przeżyć.
```Źródła
1. Istrapedia – Hum
2. Expat In Croatia – Hum, Chorwacja: najmniejsze miasto na świecie
3. Eurotours Villas – Czy to prawda, że Hum, Istria, to najmniejsze miasto na świecie?
4. Wikipedia – Hum, hrabstwo Istria
5. Kulturistra – Dzień Humu – Wybór burmistrza „na leto dan”
6. Taste of Croatia – Hum: Festiwal domowej rakii
